Ε. Η εξουσία

Από τις απαρχές του ανθρώπινου πολιτισμού, η ομιλία, όπως και οι έννοιες που προσπαθεί να περιγράφει, εξελίσσονται αδιάκοπα αποκτώντας κάθε φορά νέο περιεχόμενο. Έννοιες που θεωρούμε αυτονόητες, όπως ας πούμε, θρησκεία, φυλή, οικογένεια, εξουσία, έχουν υπάρξει με το πέρασμα των αιώνων διαρκώς μεταβαλλόμενες τόσο ως προς το περιεχόμενο, όσο και ως προς την λειτουργικότητά τους.
Ένα από τα πολλά τέτοια παραδείγματα, το οποίο είναι σημαντικό να εξετάζουμε και να διερευνούμε διαρκώς, είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την έννοια της εξουσίας, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο.

Ο θεός Ώρος, ως γεράκι, στον ναό του, στο Εντφού της Αιγύπτου

Από παραδείγματα ζώντων, κατά τον 19ο αιώνα, πολιτισμών, οι οποίοι τότε βρίσκονταν τεχνολογικά στην λίθινη πολιτισμική φάση, προκύπτει ότι ο αρχηγός-μάγος δεν υφίσταντο ως δυνάστης, αλλά αντίθετα ως υπηρέτης του κοινού συμφέροντος.
Αυτός ο βασιλιάς-μάγος διοριζόταν ή εκλεγόταν από την κοινότητα. Τα προνόμιά του υφίσταντο για όσο διάστημα οι πράξεις του ήταν ευεργετικές για την κοινότητα. Όταν αυτό έπαυε, ακόμα και η ζωή του βρισκόταν σε κίνδυνο.

Αναπαράσταση, πιθανόν τελετουργίας, πάνω σε βράχο, Μπράντσω, Αυστραλία

Τα προνόμια που παραχωρούνται σε αυτόν τον βασιλιά-μάγο τα ξεπληρώνει μέσα από ένα αυστηρό πλαίσιο περιορισμών-ταμπού, τα οποία μοιάζει να έχουν σκοπό τον έλεγχο από την κοινότητα τού κατά πόσο ασκεί τα καθήκοντά του προς όφελός της και όχι τού εαυτού του. Οι περιορισμοί αυτοί, συχνά, γίνονται τόσο βασανιστικοί, που μοιάζει να αποσκοπούν στην αναίρεση κάθε ικανοποίησης που θα μπορούσε να πάρει ένας βασιλιάς-μάγος αποδεχόμενος τα προνόμια του ρόλου του, αν όχι ακόμα και στην τιμωρία του για αυτά τα προνόμια που κατέχει.[1]

Αντίστοιχα, περιοριστικά-ταμπού επικοινωνίας-επαφής με τον βασιλιά-μάγο αποσκοπούν στο να του προσδώσουν το απαιτούμενο κύρος και την ισχύ που του είναι απαραίτητα ώστε να μπορεί να κυριαρχεί πάνω στα στοιχεία της φύσης εκπροσωπώντας την βούληση της φυλής.

Σήμερα, μετά από δεκάδες χιλιάδες χρόνια, η αμφιθυμία η οποία δείχνει σχεδόν ταυτόχρονα σεβασμό και μίσος προς την εξουσία θα μπορούσαμε να πούμε ότι διατηρείται αναλοίωτη, όπως και το ταμπού που καθιστά την επικοινωνία με την εξουσία απαγορευτική παρά μόνο μέσω ενδιάμεσων εκπροσώπων.

Αντίθετα όμως, αν αξιολογήσουμε για ποιόν εργάζεται σήμερα η εξουσία, θα διαπιστώσουμε ότι δεν υφίσταται πλέον ως υπηρέτης του κοινού συμφέροντος αλλά ίσα-ίσα, υπάρχει κατά κύριο λόγο, ως δυνάστης των κοινοτήτων και των κοινωνιών ολόκληρων. Μέσα από μια μακρόχρονη διαδικασία μερικών χιλιάδων χρόνων, οι καταπιεσμένοι αρχικά βασιλείς και μάγοι των ανθρώπινων κοινοτήτων κατάφεραν να αντιστρέψουν τους όρους και να μετατρέψουν τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας σε υπηκόους και υπηρέτες. Αυτή η διαδικασία άρχισε την στιγμή που έγινε εφικτή η συσσώρευση πλούτου μέσα στις κοινότητες, ταυτόχρονα με την ανάπτυξη της γεωργίας και, ασφαλώς, εξαιτίας της.

Πολύ πιο πρόσφατα, η κοινωνική και θρησκευτική εξουσία του βασιλιά και του μάγου έχασε τον έλεγχο στην συσσώρευση πλούτου καθώς υποχρεώθηκε να τον παραχωρήσει σε νέες, επαναστατικές, οικονομικές δυνάμεις οι οποίες πλέον αποτελούν και την πραγματική εξουσία. Έτσι, ο βασιλιάς και ο μάγος, μετατράπηκαν σε έναν νέο ενδιάμεσο κρίκο ο οποίος προστέθηκε ανάμεσα στην υπέρτατη, οικονομική πλέον, εξουσία και τα μέλη της κοινωνίας.

Ο βασιλιάς Παύλος ορκίζεται ενώπιον της Βουλής των Ελλήνων. Δίπλα του, η βασίλισσα Φρειδερίκη, ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός και ο πρόεδρος της Βουλής Τζών Θεοτόκης. Αθήνα, 21.4.1947

Η βασίλισσα Ελισάβετ οδηγεί την βασιλική οικογένεια. Λονδίνο, 10.11.2008

Ο Κώστας Καραμανλής ορκίζεται, ενώπιον της θρησκευτικής ηγεσίας και του προέδρου Κάρολου Παπούλια, πρωθυπουργός της Ελλάδας. Αθήνα, 19.9.2007

Σημείωση
[1] Τα στοιχεία προέρχονται από το βιβλίο του Σίγκμουντ Φρόυντ «Τοτέμ και Ταμπού», το οποίο βασίζεται σε μελέτες ανθρωπολόγων και κοινωνιολόγων όπως οι J. G. Frazer και W. Robertson Smith